Kapsüllenmiş FMT ile HSCT Yan Etkilerinin Azaltılması Çalışması

Hematopoietik kök hücre nakli (HSCT), hematolojik malignitelerin tedavisinde mihenk taşı konumunda olsa da, uygulama sürecinde hastaların bağırsak mikrobiotasının ciddi şekilde bozulması önemli yan etkilere yol açmaktadır. Bu durum, şiddetli gastrointestinal toksisite, enfeksiyon riskinin artması ve bağışıklık sisteminin iyileşme sürecinin gecikmesi gibi klinik sonuçları derinleştirmektedir. Son zamanlarda bağırsak mikrobiyotası üzerine yapılan araştırmalar, HSCT sonrası sağ kalım ve komplikasyonlar üzerinde mikrobiyal dengenin kritik bir rol oynadığını göstermiştir. İşte bu bağlamda, yeni bir klinik araştırma protokolü olan HSCT-BIOME çalışması, oral yolla uygulanan kapsüllenmiş fekal mikrobiyota transplantasyonunun (FMT), HSCT’ye bağlı yan etkileri önlemedeki potansiyelini test etmeyi amaçlamaktadır.

HSCT-BIOME, çift kör, randomize ve plasebo kontrollü olarak tasarlanmış olup, HSCT sürecinde peri-transplant dönemde oral kapsül FMT’nin güvenilirliği, tolere edilebilirliği ve etkinliği üzerine kapsamlı bir değerlendirme sunmayı hedefler. Önceki çalışmalar genellikle FMT’yi aktif enfeksiyonların tedavisi veya immün re-konstrüksiyon sonrası uygularken, bu çalışma yeni bir yaklaşım olarak, hem nakil öncesi hem de nötrofil toparlanma döneminde çift dozlama şemasını benimseyerek, mikrobiyal yenilenmenin kritik olduğu pencereye odaklanmaktadır. Bu metodoloji, HSCT hastalarının yaşam kalitesini artırma ve komplikasyonları önceden önleme stratejisinde paradigmatik bir değişim getirebilir.

HSCT sırasında uygulanan kondisyoner rejimler, hasta kemiği iliğinin temizlenmesini ve yeni hücrelerin nakledilmesini sağlar ancak bu süreç bağırsak mikroekosistemini derinden etkiler. Tedavi sürecinde patojenik mikroorganizmaların çoğalması ve faydalı bakterilerin yok olmasıyla mikrobiyal dengesizlik (disbiyozis) ortaya çıkar. Disbiyozisin klinik yansımaları, ishal gibi şiddetli gastrointestinal toksisite, kan dolaşımına yayılan enfeksiyonlar ve graft-versus-host hastalığı (GVHD) gibi ölümcül komplikasyonların artması şeklindedir. Bu durumlar, HSCT hastalarında morbidite ve mortalitenin yükselmesine neden olur.

HSCT-BIOME çalışması, bu zorluklara cevap olarak, kapsüllenmiş FMT’yi ön plana çıkarır. Geleneksel FMT uygulamaları; kolonoskopi veya nazogastrik tüp gibi invaziv yöntemlerle yapılırken, bu yeni yaklaşım oral kapsül formunda mikrobiyota transferini önerir. Kapsüller, konsantre edilmiş ve karakterize edilmiş mikrobiyal toplulukları taşımakta olup, invaziv girişimlere bağlı riskleri azaltmasının yanı sıra, hasta uyumunu ve tedavi kabulünü artırmaktadır. Böylece, gastrointestinal ortamın peri-transplant dönemde stabilizasyonu hedeflenmektedir.

Çalışma protokolü; ilk olarak beş katılımcıyla gerçekleştirilecek açık etiket bir güvenlik değerlendirmesiyle başlayacak, ardından 51 erişkin otolog HSCT hastası bu çift kör, plasebo kontrollü faza dahil edilecektir. Katılımcılar 2:1 oranında FMT ve plasebo gruplarına rastgele atanacaktır. Birincil sonlanım noktası, nakil sonrası ilk üç haftada Bristol Dışkı Skalası ile değerlendirilen, şiddetli ve sürdürülebilir ishal ataklarının insidansı olacaktır. İkincil değerlendirmeler ise tedavi kaynaklı advers olaylar ve hastaların tedaviye uyum oranlarını içerecek, böylece hem güvenlik hem de tolere edilme parametreleri ayrıntılı bir şekilde incelenecektir.

Çalışmanın temel hipotezi, FMT’nin kondisyoner rejim öncesinde verilmesinin bağırsak mikrobiyal topluluğunu, sitotoksik HSCT tedavilerinin zararlı etkilerine karşı koruyarak, faydalı bakterilerdeki çöküşü önleyeceği yönündedir. Nötropenik dönemde tekrarlayan dozların ise bağışıklık baskılanmasının en yoğun olduğu bu zamanda mikrobiyal rekolonizasyonu destekleyerek enfeksiyon riskini ve toksisiteyi azaltacağı beklenmektedir. Bu sayede hem bağırsak toksisitesi düşürülür hem de immün sistem daha sağlıklı bir şekilde toparlanabilir.

Bu klinik araştırma aynı zamanda mikrobiomun sadece HSCT sonrası akut yan etkiler değil, uzun vadeli sonuçlar, örneğin nüks riski ve GVHD gelişimindeki etkilerini hedef alır. Mikrobiyal denge korunarak graft-versus-host reaksiyonlarının şiddeti hafifletilebilir ve kanser nüksü riskleri azaltılabilir. Dolayısıyla kapsüllenmiş FMT, transplantasyon sonrası bağışıklık sistemini şekillendirerek çok boyutlu faydalar sağlamayı amaçlamaktadır.

Çift kör, plasebo kontrollü tasarımı sayesinde çalışma, FMT uygulamalarında yaygın olan plasebo etkisi ve gözlemci yanılgılarını minimize etmektedir. Böylece elde edilen sonuçların güvenilirliği ve klinik pratikte uygulanabilirliği artmaktadır. Ayrıca, çok merkezli yapısı nedeniyle farklı hasta demografileri ve sağlık koşullarında da geçerliliği yüksek sonuçlar sunacaktır. Bu metodoloji, alanında bir ilk olarak kabul edilmektedir.

Daha önceki benzer çalışmalar, genellikle küçük örneklemli veya açık etiket yapıda olup FMT’yi sadece komplikasyonlar ortaya çıktıktan sonra kullanmıştır. HSCT-BIOME ise profilaktik tedavi stratejisiyle, transplantasyon öncesinden başlayarak mikrobiom modülasyonunda önleyici yaklaşıma geçişi temsil eder. Bu da bağışıklık sisteminin zayıfladığı kritik evrelerde mikrobiota denetimini ele alarak HSCT sonuçlarının iyileştirilmesine katkı sağlar.

Başarılı olunması halinde, kapsüllenmiş FMT uygulaması HSCT protokollerinin standart destekleyici tedavi bileşeni haline gelebilir. Bu, hem antibiyotik kullanımı ihtiyacını azaltacak hem de mikrobiyal ekosistemin korunmasını sağlayacaktır. Ayrıca, donör seçimi ve FMT formülasyonlarının optimize edilmesi üzerine yeni araştırma ve geliştirme olanakları açacaktır. Oral kapsül formatının diğer bağışıklık sistemi baskılanmış hasta gruplarında da kullanım potansiyeli yüksek olacaktır.

Araştırıcılar, özellikle immün yetmezlik döneminde FMT’nin güvenliğinin ön planda tutulacağına vurgu yapmaktadır. Bu nedenle çalışma, ilk adımda sınırlı katılımcıyla güvenlik değerlendirmesi ile başlamakta ve denetimli genişlemeye geçmektedir. Ayrıca hastaların kapsül tedavisine uyumunun incelenmesiyle, bu yeni uygulamanın benimsenmesi ve klinik kabulü hakkında önemli veriler sağlanacaktır.

ACTRN12624001104549 numarası altında kayıtlı ve yakında önemli bir onkoloji dergisinde yayımlanacak olan HSCT-BIOME çalışması, mikrobiom biliminin klinik hematoloji ile kesişiminde dönüm noktası olacak deneysel bir araştırmadır. Sonuçları, hem klinik hizmetleri hem de mikrobiyota temelli tedavi yaklaşımlarını ileriye taşıyacak; HSCT hastalarının yaşam kalitesi ve sağkalım oranlarını artırmada etkili olacaktır.

Bağırsak mikrobiyotasının sağlık üzerindeki etkisi giderek büyüyen bir ilgi alanı haline gelirken, HSCT-BIOME çalışması hedefe yönelik mikrobiota müdahalelerinin karmaşık tıbbi işlemlerde nasıl çığır açabileceğinin örneğini sergiliyor. Bu kapsamlı disiplinlerarası girişim, onkologlar, mikrobiyologlar, immünologlar ve biyomühendislerin ortak çalışması ile hastaların yararına yeni tedavi standartları oluşturmayı amaçlamaktadır.

Kısaca özetlemek gerekirse, HSCT-BIOME çalışması, tanımlayıcı mikrobiyom ilişkilerinden hareketle, kapsüllenmiş fekal materyalin transplantasyon öncesi ve sonrası uygulanmasıyla klinik müdahaleye dönüşen stratejik bir ilerlemedir. Bu bilimsel girişim, transplantasyon yan etkilerinin yönetiminde yeni bir dönemi başlatabilir ve önümüzdeki yıllarda HSCT bakımında devrim yaratabilir.

—

Araştırma Konusu:
Peri-transplant dönemde oral kapsüller aracılığıyla uygulanan fekal mikrobiyota transplantasyonunun (FMT) hematopoietik kök hücre nakli (HSCT) hastalarında gastrointestinal toksisiteyi azaltma, güvenilirlik, tolere edilebilirlik ve etkinlik açısından incelenmesi.

Makale Başlığı:
A study protocol for a double-blinded, randomised, placebo-controlled trial on the use of encapsulated FMT for reducing the side effects of HSCT: the HSCT-BIOME study.

Doi Referans:
https://doi.org/10.1186/s12885-025-14057-4

Resim Credits:
Scienmag.com

Anahtar Kelimeler:
HSCT, hematopoietic stem cell transplantation, fekal mikrobiyota transplantasyonu, FMT, kapsüllenmiş FMT, gastrointestinal toksisite, güvenlik, tolere edilebilirlik, disbiyozis, immün re-konstrüksiyon, graft-versus-host disease, randomize kontrollü klinik çalışma, mikrobiyota modulasyonu, transplantasyon destek tedavisi