Yirmi Yıllık Tarama, Kolorektal Kanser Görülme ve Ölüm Oranlarını Önemli Ölçüde Azalttı

Kaiser Permanente’nin Kuzey Kaliforniya Araştırma Bölümü tarafından yürütülen 20 yıllık kapsamlı bir çalışma, esnek ve eşitlikçi kolorektal kanser (KK) tarama stratejilerinin hem hastalığın görülme sıklığını hem de mortalitesini önemli ölçüde azaltabileceğini, ayrıca bu alandaki ırksal farklılıkları ortadan kaldırabileceğini ortaya koydu. 2000 yılında başlatılan ve 50-75 yaş arası bir milyondan fazla bireyin verilerinin analiz edildiği bu uzun süreli çalışma, KK tarama oranlarının iki katından fazla artması, hastalık insidansında yaklaşık %30’luk azalma ve mortalite oranlarının yarıya inmesine dikkat çekti. En büyük gelişmeler ise, KK kaynaklı yükün ağırlıklı olarak görüldüğü Siyah hastalar arasında yaşandı.

Çalışma sürecinde Kaiser Permanente, 2007 yılında başlayan merkezi bir hatırlatma sistemi ve evlere doğrudan fecal immunochemical test (FIT) kitleri gönderimi gibi programatik müdahalelerle tarama kapsamını genişletti. Hastaların tercihlerine göre kolonoskopi, sigmoidoskopi ve non-invaziv FIT gibi farklı tarama yöntemlerinden birini seçebilmesine olanak sağlayan bu çok yönlü yaklaşım, uyumu artırdı ve tarama oranlarını etnik ve ırksal sınırların ötesine taşıdı. Bu yöntem, bireysel korkular, hazırlık gereklilikleri ve lojistik zorluklar gibi bariyerleri ortadan kaldırarak hasta merkezli bir sağlık hizmeti sunumuna örnek teşkil etti.

Kolorektal kanserin erken evrede tanısında, prekanseröz poliplerin ve asemptomatik tümörlerin tespiti büyük önem taşır. Kolonoskopi doğrudan görselleştirme ve lezyonların anında çıkarılması imkânı sağlarken, FIT dışkıda gizli kanı saptayarak erken neoplazi için duyarlı ve hasta dostu bir alternatif oluşturur. Bu testlerin kombine edilmesi, adenoma-karsinom dizilimini kesintiye uğratmada kritik rol oynadı. Böylece hastalıktan korunma ve erken müdahale adımları sistematik biçimde güçlendirildi.

2000 yılında başlayan tarama oranları değerlendirildiğinde, o dönemin ulusal ve bölgesel verileri ırksal eşitsizlikleri yansıtmaktaydı: 2019 yılında Hispanik bireylerin %75.9’u, Siyah hastaların %77.2’si, beyazların %81.8’i ve Asyalıların %83.0’ı taramalarını güncel tutuyordu. İlk yıllarda (2008-2010), tüm gruplarda KK vakalarında artış gözlemlendi; bu durum, erken tanının yoğunlaştırılmasıyla belirginleşen mevcut vakaların daha erken aşamalarda tespit edilmesiyle ilişkiliydi. Bu geçici insidans artışı, dünya çapında benzer popülasyon tarama programlarında bilinen bir fenomendir.

Tarama uygulamalarının etkinliğiyle polip çıkarımı ve erken müdahaleler yaygınlaştıkça, KK insidans oranları keskin biçimde düştü: 2019 verilerine göre Asyalılarda 100.000’de 66.3, Hispaniklerde 78.3, beyazlarda 78.4 ve Siyah hastalarda 87.1 olarak ölçüldü. Morbiditeye kıyasla mortalite azalması ise daha belirgindi. Özellikle Siyah bireylerde ölüm oranları 52.2’den 23.5’e gerileyerek, bu grubun üzerindeki orantısız yükün önemli derecede hafiflediğini gösterdi. Tüm demografik kategorilerde kaydedilen azalmalar, KK’de eşitlikçi taramanın halk sağlığı stratejilerinde kritik bir unsur olduğunu teyit etti.

Baş araştırmacı Dr. Douglas Corley, ırksal farklılıkların tek bir nedene dayandığını belirtmek yerine, genetik, çevresel, sosyoekonomik ve sağlık hizmetlerine erişim gibi karmaşık bir faktör ağına işaret etti. Corley, “Diyet, dış çevre etkileri ya da sosyal belirleyiciler gibi etiyolojik unsurlar henüz tam anlaşılmamış olsa da, etkili tarama yöntemlerine eşit erişimin kanser riski ve sağkalım farklılıklarını neredeyse tamamen ortadan kaldırdığını bu çalışmamız net biçimde gösteriyor,” diye ekledi.

Programın başarısındaki ana unsur, hastalara özel tercihler sunmasıdır. Kolonoskopi ve FIT kombinasyonu, ‘tek beden herkese uyar’ yaklaşımının yol açabileceği uyum eksikliklerini önledi. Hasta tercihlerine göre şekillenen bu strateji; korku, hazırlık zorluğu veya erişim gibi bireysel engellerin kırılmasına olanak sağlarken, davranışsal tıp ilkeleriyle uyumlu şekilde hasta katılımını azami seviyeye çıkardı.

Kaiser Permanente modelinin tekrarlanabilirliği, KK’nin ötesinde önemli bir halk sağlığı fırsatına işaret ediyor. Kronik hastalıkların erken saptanması ve zamanında müdahale gerektiren hipertansiyon ve kronik böbrek hastalığı gibi durumlarda da benzer postalama ve takip yöntemlerinin uygulanabilirliği gözlemlendi. Kaynak kısıtlı bölgelerde bile bu yaklaşımlar adaptasyon gösterebilmekte; yüksek teknoloji yerine sistematik organizasyon ve hasta katılımı kritik önem taşımaktadır.

Sağlık eşitliği bağlamında bu çalışma, tarama erişimi ve kullanımındaki bariyerlere karşı yapısal müdahalelerin farklılıkları nasıl azaltabileceğini güçlü biçimde ortaya koyuyor. Siyah hastalarda ölüm oranlarının neredeyse iki kat daha fazla olduğu dönemin sona erdiği vurgulanarak, hedefe yönelik sistemik sağlık girişimlerinin, sağlık sistemleri ve toplumdaki derin köklü eşitsizliklerin üstesinden gelebileceği gösterildi.

Kolorektal kanser hâlâ dünya çapında önemli bir halk sağlığı sorunu olmaya devam ediyor. Tarama, bu kanser türünün önlenmesi ve erken tedavisi için vazgeçilmez nitelikte. Ortalama risk grubundaki yetişkinlerde genellikle 50 yaşından itibaren tarama önerilmekte ancak uygulamanın hızı, sunulan yöntemler ve hasta bilgilendirme seviyesindeki farklılıklar, toplumsal sağlık sonuçlarını belirgin biçimde etkiliyor. Kaiser Permanente’nin bu proaktif yaklaşımı sayesinde 2019 itibarıyla tarama oranları %79’u aşarak koruyucu sağlık hizmetlerinde dikkate değer bir başarı sağlandı.

Corley ve ekibinin değerlendirdiği öğrencilik veri tabanı, çok merkezli ve farklı popülasyonlardan sağlanan geniş kaynakları barındırıyor. Bu kapsamda çalışma, klinik faydayı desteklemenin yanı sıra sistematik kalite iyileştirme için uygun bir model sundu. Yatırımların ve eğitim faaliyetlerinin sürekliliğiyle kanser kontrolünde somut ilerlemelerin elde edilebileceği kanıtlandı.

Digestive Disease Week 2025’de sunulan bu çalışmanın gastroenteroloji ve halk sağlığı alanındaki paydaşlardan büyük ilgi gördüğü belirtiliyor. Araştırmanın mesajı, sağlık sistemlerinin çok yönlü, hasta odaklı tarama stratejilerini benimsemesi ve böylece daha adil ve etkin sağlık hizmeti sunumunun mümkün kılınması yönünde çağrıda bulunuyor. Bulgular, kolorektal kanserle mücadeleye yönelik tedbirlerin ötesinde, genel sağlık hizmeti organizasyonunda kapsayıcı dönüşümlere işaret ediyor.

Sonuç olarak Kaiser Permanente’nin 20 yıldır sürdürdüğü program, yapılandırılmış, eşitlikçi ve esnek tarama yaklaşımlarının katılımı iki kat artırdığını, KK insidansını ve ölüm oranlarını önemli ölçüde azalttığını ve en önemlisi ırksal eşitsizlikleri giderdiğini bir kez daha doğruladı. Dr. Corley’nin çalışması, kanser nedenlerine ilişkin karmaşık bilmecenin henüz tam çözülmemiş olmasına karşın, etkili tarama müdahalelerinin halk sağlığı alanında dönüştürücü ve adaletli bir fırsat sunduğunu gözler önüne seriyor.

—

Araştırma Konusu: Kolorektal kanser taraması, ırksal sağlık sonuçlarındaki farklılıklar, nüfus sağlığı müdahaleleri
Makale Başlığı: Flexible Colorectal Cancer Screening Over Two Decades Dramatically Reduces Incidence, Mortality, and Racial Disparities
Haberin Yayın Tarihi: 25 Nisan 2025
Web References: http://www.ddw.org/press
Resim Credits: Digestive Disease Week, Kaiser Permanente Division of Research in Northern California
Anahtar Kelimeler: Kanser taraması, kolorektal kanser, ırksal farklılıklar, kanser araştırması, gastroenteroloji, kolon kanseri, sindirim sistemi hastalıkları, kolonoskopi, sigmoidoskopi, fecal immunochemical test (FIT), sağlık erişimi, halk sağlığı, hasta uyumu, sağlık eşitliği