Yeni Araştırma: Sıtma ile Çocukluk Çağındaki Kanser Arasında Bağlantı

Son yıllarda, Afrika’nın ekvatoral bölgelerinde çocuklar arasında görülen Burkitt lenfoması (BL) ile Plasmodium falciparum sıtma enfeksiyonu arasındaki güçlü bağlantı bilim dünyasının dikkatini çekmektedir. Bu ilişki, 1950’lerden bu yana epidemiolojik olarak biliniyor olsa da, bu iki hastalık arasındaki moleküler ve genetik mekanizmalar uzun süre gizemini korumuştu. Yeni yayınlanan bir araştırma, bu gizemi büyük ölçüde çözüme kavuşturarak, P. falciparum enfeksiyonunun B hücrelerinde süregelen AID (aktivasyonla indüklenen sitidin deaminaz) ifadesi yoluyla Burkitt lenfomasının başlangıcındaki kritik moleküler bağlantıyı ortaya koydu.

Burkitt lenfoma, özellikle çocuklarda görülen agresif bir B hücre tipi non-Hodgkin lenfomasıdır ve özellikle P. falciparum sıtma salgını olan bölgelerde yüksek bir insidansa sahiptir. Dünyanın diğer bölgelerinde bu tip kanser oldukça nadirdir. Bu durum, P. falciparum parazitinin BL’nin patogenezinde özgün ve kritik bir rol oynadığını düşündürmektedir. Diğer Plasmodium türlerinin böyle bir ilişkiye sahip olmaması, P. falciparum’a özgü moleküler mekanizmaların hastalık gelişiminde etkili olduğunu göstermektedir.

Araştırmada öne çıkan en önemli bulgulardan biri, P. falciparum ile enfekte çocukların B lenfositlerinde AID enziminin ifade seviyesi ile aktivitesinin normalden çok daha yüksek ve devamlı olmasıdır. AID enzimi, bağışıklık sisteminin normal işleyişinde antikorların çeşitlenmesini sağlayan somatik hipermutasyon ve sınıf değiştirme süreçlerinde hayati öneme sahiptir. Ancak, aşırı ya da düzensiz AID aktivitesi genetik materyalde yanlışa sebep olarak onkogenik mutasyonlara ve kromozomal translokasyonlara yol açabilmektedir ki bunlar lenfoma gelişiminin temel adımlarıdır.

Burkitt lenfomanın genetik belirleyicisi olan MYC onkogeninin, immünoglobulin gen bölgeleri ile yapmış olduğu anormal translokasyon, kanserin moleküler yapıtaşını oluşturur. Bu translokasyon sonucu MYC geninin kontrolsüz bir şekilde ekspresyonu sağlanarak hücrelerin aşırı çoğalması tetiklenir. AID enziminin, immünoglobulin bölgelerine DNA kırıkları oluşturarak bu translokasyonların başlamasında vazgeçilmez olduğu biliniyor. P. falciparum enfeksiyonunda AID’nin artmış ve fonksiyonel halde olması, bu parazitin B hücrelerinde MYC translokasyonuna ve dolayısıyla malign dönüşüme yol açmasının mekanistik açıklamasını sağlar.

Çalışma için Kenya’da basit klinik bulgularla tanımlanmış (ateş, baş ağrısı gibi), ağır organ hasarına yol açmayan P. falciparum enfeksiyonlu çocuklardan kan örnekleri alındı. Yaş uyumlu enfekte olmayan kontrol grubu ile karşılaştırıldığında, enfekte çocukların B hücrelerinde AID ifade düzeyinin ve enzimatik aktivitenin belirgin şekilde arttığı gözlendi. Bu, enfeksiyonun sadece immün yanıtı tetiklemekle kalmayıp, aynı zamanda AID yi işlevsel olarak aktive ettiğini göstermektedir.

Bu durum, bağışıklık sisteminin sıtma parazitiyle mücadele ederken, B hücrelerinde aşırı ve kronik bir uyarılmaya maruz kaldığını ifade eder. Süregelen AID aktivasyonu, bağışıklığın çift yönlü doğasını ortaya koyar: paraziti yok etmek için gerekli iken, aynı zamanda DNA hasarına ve onkojenik mutasyonlara zemin hazırlayabilir. Bu denge, kronik enfeksiyonlarda immunopatolojinin anlaşılmasında son derece kritik bir noktadır.

Çalışmanın halk sağlığı açısından önemi büyüktür. Özellikle malaria yaygın bölgelerde, P. falciparum’u azaltmaya yönelik vektör kontrolü, aşı uygulamaları ve etkili antimalaryal tedaviler sadece sıtmanın önlenmesiyle sınırlı kalmayıp, Burkitt lenfoma insidansını da azaltma potansiyeline sahiptir. Bu durum, malaria kontrol programlarının kapsamını genişleterek, kanser önleme perspektifini de vurgu yapan yeni politikalara ihtiyaç doğurmuştur.

Araştırma, ayrıca sürekli P. falciparum enfeksiyonunun yalnızca Burkitt lenfoma değil, diğer B hücreli maligniteler üzerinde de etkili olup olmadığını incelemek için yeni kapılar aralamaktadır. AID’nin merkezi rolü, enfeksiyonla ilişkili diğer lenfomaların moleküler kökenlerinin anlaşılmasına katkı sağlayabilir. Bu da hedefe yönelik tedavi ve tanı yöntemlerinin geliştirilmesi için kritik önemdedir.

Çalışmayı yöneten Dr. Rosemary Rochford, AID’nin tanımlanan bu rolünün, gelecekte enfeksiyona bağlı onkogenezi durdurmaya yönelik moleküler hedeflerin keşfedilmesinde bir dönüm noktası olduğunu belirtmiştir. Potansiyel olarak, AID aktivitesinin engellenmesiyle kanser öncesi dönemde müdahale sağlanabilir ve çocuklarda hastalığın klinik ortaya çıkışı engellenebilir.

Araştırma ekibi şu anda P. falciparum’un immün sisteme olan diğer uzun dönem etkilerini de araştırmaktadır. Bunlar, immun modülasyon, genetik stabilitenin bozulması, klonal genişleme ve bağışıklık kaçışı gibi süreçlerin incelenmesini içermektedir. Bu kapsamlı çalışmalar, enfeksiyon ve kanser arasındaki karmaşık ilişkilerin tam resmini çizmek açısından kritik önemdedir.

Özetle, bu çalışma hem P. falciparum enfeksiyonu ile Burkitt lenfoma arasındaki bağın doğrudan kanıtını ortaya koymakta hem de bu ilişkinin arkasındaki enzimatik ve genetik etkenleri aydınlatmaktadır. AID’nin bu süreçteki merkezi yeri, hem bulaşıcı hastalıklar hem de onkoloji alanlarında yeni stratejilerin geliştirilmesine zemin hazırlamaktadır. Bu bulgular, multidisipliner yaklaşımların küresel sağlık sorunlarının çözümünde önemini bir kez daha göstermektedir.

Bilim insanları ve halk sağlığı uzmanları için, bu sonuçlar malaria eradikasyonunun sadece enfeksiyonun önlenmesini değil, aynı zamanda kanser riskinin de azaltılmasını hedefleyen daha geniş kapsamlı bir mücadeleyi gerektirdiğine işaret etmektedir. Parazit ile konakçı immün sistemi arasındaki karmaşık etkileşim, sadece kısa vadeli hastalık değil, uzun vadeli kanser riskini de şekillendirmekte, bu bağlamda malaria kontrolü çocuklarda kanser önlemede hayati bir rol üstlenmektedir.

Araştırma Konusu: Role of Plasmodium falciparum malaria infection in the molecular pathogenesis of childhood Burkitt lymphoma through sustained AID expression in B cells.
Makale Başlığı: Sustained activation induced cytidine deaminase (AID) expression in B cells following Plasmodium falciparum malaria infection in Kenyan children
Haberin Yayın Tarihi: 14-Mar-2025
Web References: The Journal of Immunology article, AAI News coverage
Doi Referans: 10.1093/jimmun/vkaf005

Anahtar Kelimeler: Burkitt lenfoma, P. falciparum sıtması, aktivasyonla indüklenen sitidin deaminaz (AID), MYC translokasyonu, B hücreli lenfoma, çocukluk çağı kanseri, Plasmodium enfeksiyonları, hematolojik malignite, non-Hodgkin lenfoma, immün disregülasyon, Kenyan çocukları